Kiedy można rozwiązać umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

4. Wypowiedzenie umowy przez nabywcę pojazdu mechanicznego

Przesłanką rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest również oświadczenie nabywcy o wypowiedzeniu umowy w trybie art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczenia obowiązkowych (art. 33 pkt 4 ustawy). Zgodnie z art. 31 ust. 1 tejże ustawy w razie zbycia pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, na nabywcę pojazdu przechodzą prawa i obowiązki zbywcy wynikające z tej umowy.

Umowa ubezpieczenia ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta, chyba że nabywca wypowie ją przed upływem 30 dni od dnia nabycia pojazdu mechanicznego. W przypadku złożenia wypowiedzenia umowy w związku z nabyciem rozwiązuje się ona z upływem 30 dni następujących po dniu nabycia pojazdu mechanicznego. Uprawnienie, o którym mowa powyżej, nie dotyczy zmian we współwłasności pojazdu mechanicznego (współposiadaniu pojazdu). Nie dochodzi bowiem do zbycia pojazdu w rozumieniu tego przepisu.

Oświadczenie współwłaściciela o wypowiedzeniu umowy w trybie art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, który nabył pozostały udział (pozostałe udziały) w rzeczy, należy uznać za bezskuteczne.

Na gruncie obowiązywania powyższej przesłanki rozwiązania umowy zrodziły się różnice interpretacyjne dotyczące sytuacji, w której w czasie 30-dniowego terminu do wypowiedzenia uległa rozwiązaniu umowa ubezpieczenia, która istniała w chwili nabycia i doszło do zadziałania tzw. klauzuli prolongacyjnej - zawarcia kolejnej umowy na kolejne 12 miesięcy.

Zrodziły się wątpliwości, czy uprawnienie nabywcy pojazdu ulega proporcjonalnemu skróceniu do czasu obowiązywania umowy istniejącej w chwili nabycia pojazdu, czy też uprawnienie to odnosi się do każdej umowy obowiązującej w terminie 30 dni od dnia nabycia pojazdu mechanicznego.

Pierwszy pogląd oparty jest o gramatyczną interpretację przepisu art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Formułuje on wniosek, iż termin do wypowiedzenia wprawdzie liczony jest od dnia nabycia pojazdu mechanicznego, jednakże wypowiedzenie dotyczy wyłącznie umowy ubezpieczenia istniejącej w dniu nabycia pojazdu mechanicznego. Jeżeli umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych uległa rozwiązaniu w terminie krótszym niż 30 dni od nabycia pojazdu, to przyjmuje się, że uprawnienie do wypowiedzenia ulega proporcjonalnemu skróceniu.

Argumentem uzasadniającym tak przyjętą interpretację jest stanowisko, iż nie można skutecznie wypowiedzieć umowy, która już wygasła, i trudno utrzymywać uprawnienie skoro prawo podmiotowe już nie istnieje. Dodatkowo, określone uprawnienie strony z nieistniejącego zobowiązania nie może być skutecznie przenoszone na nowe zdarzenie kreujące stosunek ubezpieczeniowy, gdyż żaden przepis prawa materialnego takiego skutku nie przewiduje.

Przyjęcie tego rodzaju wykładni oznaczałoby, że w razie nabycia pojazdu w ostatnim dniu udzielania ochrony możliwość wypowiedzenia umowy byłaby istotnie ograniczona, jeśli nie faktycznie wyłączona. Jednocześnie, przyjęcie wykładni literalnej skutkowałby nieuzasadnionym różnicowaniem sytuacji prawnej nabywców pojazdów mechanicznych w zależności od tego, w jakim dniu (w stosunku do okresu trwania ochrony ubezpieczeniowej) nabyli pojazd. Wydaję się jednak wysoce kontrowersyjne, ażeby ustawodawca zmierzał do osiągnięcia takiego skutku.

Istnieje również drugi pogląd, podzielany przez Rzecznika Ubezpieczonych, który mówi, iż nabywcy przysługuje pełny 30-dniowy termin do wypowiedzenia, nawet w sytuacji gdy pierwotna umowa, istniejąca w chwili sprzedaży wygasła przed jego upływem. W związku z czym uprawnienie to należy odnieść do kolejnej umowy ubezpieczenia, która została zawarta na skutek działania normy z art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Pogląd ten uzasadniany jest stanowiskiem, iż brak jest przepisu, który wprost stanowiłby, iż uprawnienie odnosi się tylko i wyłącznie do istniejącej umowy w chwili jej sukcesji poprzez nabycie pojazdu, i że 30-dniowy termin ulega proporcjonalnemu skróceniu w sytuacji jej wcześniejszego wygaśnięcia.

Wykładania celowościowa tego przepisu prowadzi do wniosku, iż celem racjonalnego ustawodawcy było przyznanie nabywcy uprawnienia do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC obowiązującej w okresie 30-dniowego terminu od dnia nabycia pojazdu mechanicznego, również tej, która została zawarta wskutek działania klauzuli prolongacyjnej wskazanej w art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Na tle występujących różnić interpretacyjnych w omawianej sprawie należy jednak wskazać, że stanowisko strony umowy ubezpieczenia o tym, że umowa nie została wypowiedzenia skutecznie, nie jest wiążące dla drugiej strony stosunku ubezpieczeniowego. Nie rodzi automatycznego skutku w postaci obowiązku zapłaty składki. Jeżeli ubezpieczający jest obiektywnie przekonany o dokonaniu skutecznego wypowiedzenia i o słuszności stanowiska, że termin 30 dni od dnia nabycia pojazdu mechanicznego dotyczy każdej umowy obowiązującej w tym czasie, to istnieją instytucje prawne pozwalające uchylić się od wezwania zakładu ubezpieczeń do zapłaty składki.

W tym celu można wnieść, na podstawie art. 189 k.p.c., powództwo do sądu o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego (umowy ubezpieczenia OC) z uwagi na złożone (doręczone) oświadczenie o wypowiedzeniu umowy w trybie art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Również w przypadku skierowania pozwu o zapłatę składki, strona pozwana w sprzeciwie od wydanego wyroku nakazowego może podnieść zarzut bezzasadności roszczenia z uwagi na fakt nieistnienia umowy. Wówczas, sąd po uwzględnieniu sprzeciwu i przeprowadzeniu rozprawy orzeknie o istnieniu lub nieistnieniu przedmiotowego zobowiązania.

Praktyka wskazuje także, iż dla danego pojazdu w danym roku kalendarzowym zawierane jest kilka umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zjawisko to często występuje, gdy dany pojazd mechaniczny jest w krótkim okresie czasu przedmiotem wielokrotnego obrotu, a każdy z kolejnych nabywców zawiera dla tego pojazdu mechanicznego umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

W takich sytuacjach  nabywca pojazdu mechanicznego często nie wie, że dla danego pojazdu jest zawarta inna umowa (zawarte inne umowy) ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Powstaje zatem zasadne pytanie, co się dzieje w sytuacji, gdy nabywca pojazdu mechanicznego przy zachowaniu należytej staranności nie wiedział lub nie mógł się dowiedzieć, że dla nabywanego pojazdu mechanicznego zawarta jest inna umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, nie wypowiedział jej (bo nie mógł wypowiedzieć) w trybie art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, składka za tę umowę była opłacona w pełnej wysokości i doszło następnie do działania klauzuli prolongacyjnej, a nabywca zawarł umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC z innym zakładem ubezpieczeń.

Od strony teoretycznoprawnej mamy do czynienia nie tylko z tzw. podwójnym ubezpieczeniem OC, ale również z potencjalnym roszczeniami regresowymi względem zbywcy pojazdu mechanicznego. Pytanie, czy w takiej sytuacji ubezpieczający - nabywca pojazdu, poza instytucją zwolnienia z długu, będzie mógł się skutecznie uchylić od zapłaty składki za tą pierwszą umowę.

Wydaję się, iż w takiej sytuacji istnieje możliwość kontestowania ewentualnego wezwania do zapłaty na podstawie zarzutu opartego na art. 5 k.c. tj., zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wierzyciela poprzez żądanie zapłaty składki w sytuacji obiektywnej braku świadomości przez dłużnika udzielania ochrony ubezpieczeniowej. Skuteczna możliwość uchylenia od zapłaty składki, w oparciu o powyższą podstawę prawną i faktyczną, byłaby możliwa dopiero w postępowaniu sądowym.

5. Wypowiedzenie umowy przez właściciela pojazdu mechanicznego w związku z uzyskaniem posiadania pojazdu mechanicznego

Przesłanką rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych stosownie do art. 33 pkt 4 ustawy jest również wypowiedzenie tej umowy przez właściciela samoistnego pojazdu mechanicznego w sytuacji, gdy posiadacz zależny (najemca, korzystający z pojazdu na podstawie umowy użyczenia), który zawarł umowę ubezpieczenia OC utracił tytuł do posiadania tego pojazdu i doszło do przeniesienia posiadania na rzecz właściciela pojazdu.

W takim przypadku (analogicznie jak w sytuacji zbycia pojazdu mechanicznego) umowa ubezpieczenia zawarta przez dotychczasowego posiadacza pojazdu mechanicznego ulega rozwiązaniu z upływem czasu, na który została zawarta, chyba że właściciel pojazdu wypowie ją przed upływem 30 dni od dnia przejścia posiadania pojazdu na rzecz właściciela. W razie wypowiedzenia umowy, rozwiązuje się ona z upływem 30 dni od dnia przejścia posiadania pojazdu mechanicznego na rzecz właściciela.