Problem podwójnego ubezpieczenia OC w świetle propozycji przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK

Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. ustawy o ubezpieczeniach, obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), jeżeli posiadacz pojazdu mechanicznego nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 2. Analogiczne zasady obowiązują także w odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników oraz obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych (por. art. 46 ust. 1 oraz art. 62 ust. 1 ustawy)[1].

Zasadniczym powodem stworzenia takich unormowań prawnych zwanych klauzulami prolongacyjnymi była chęć zapewnienia ciągłości ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczonemu poprzez automatyczne zawarcie nowej umowy ubezpieczenia na kolejny okres dwunastu miesięcy.

Ponadto instytucja „zawarcia z mocy prawa" następnej umowy ubezpieczenia OC na kolejny dwunastomiesięczny okres stała się w naszym porządku prawnym elementem kompleksowego systemu instytucji, obok m.in. UFG i PBUK, gwarantujących zaspokojenie roszczeń poszkodowanych, który w tym zakresie miał być jak najszerszy, a przy tym spójny.

Polski ustawodawca słusznie bowiem przyjął, że poszkodowany najłatwiej i najszybciej uzyska odszkodowanie od ubezpieczyciela.

Jednakże - jak się okazało - w praktyce klauzula prolongacyjna, skutkująca zawieraniem umowy ubezpieczenia z mocy prawa oprócz swego dobrodziejstwa powoduje również szereg sytuacji spornych. Regulacje ustawowe przewidują, że w razie braku oświadczenia zawierającego wolę zawarcia nowej umowy ubezpieczenia u dotychczasowego ubezpieczyciela oraz zawarcia tożsamej umowy w innym zakładzie ubezpieczeń kolejnej umowy ubezpieczenia, posiadacz pojazdu, czy też rolnik zostaje objęty ochroną ubezpieczeniową w dwóch zakładach ubezpieczeń (tzw. podwójne czy równoległe ubezpieczenie).

Niekorzystną konsekwencją takiego stanu rzeczy jest dla ubezpieczającego możliwość dochodzenia od niego składki ubezpieczeniowej przez każdy udzielający mu ochrony zakład ubezpieczeń.

Dodatkowo problem podwójnego ubezpieczenia potęgują znaczne utrudnienia związane z terminowym złożeniem oświadczenia o wypowiedzeniu dotychczasowej umowy. W szczególności chodzi tutaj o zastosowanie w tym przypadku art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny[2] (Dz. U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.), który przewiduje, iż oświadczenie o wypowiedzeniu umowy obowiązkowego ubezpieczenia jest skutecznie złożone z chwilą, gdy doszło do zakładu ubezpieczeń w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Nadanie listu na poczcie we wskazanym w ustawie terminie nie oznacza więc, iż rezygnacja z umowy Ubezpieczenia została złożona terminowo.

Ponadto, co w większości przypadków zostało obecnie wyeliminowane, niektórzy ubezpieczyciele stwarzali dodatkowe bariery, np. ograniczając możliwość złożenia oświadczenia o rezygnacji z umowy agentowi ubezpieczeniowemu.

Problem podwójnego ubezpieczenia pojawia się również na kanwie stosowania przepisów art. 31 pkt 1, art. 47 ust. 2 oraz art. 63 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK.

W obecnym stanie prawnym, przy zaistnieniu podwójnego ubezpieczenia, przepisy nie przewidują wprost możliwości rozwiązania umowy ubezpieczenia przez posiadacza pojazdu, z którymkolwiek z zakładów ubezpieczeń, w trakcie jej trwania.

Rzecznik Ubezpieczonych zawsze stał na stanowisku, iż pomimo istniejących w obecnym kształcie regulacji prawnych, ubezpieczający, w sytuacji podwójnego ubezpieczenia, powinien mieć możliwość rozwiązania jednej z umów.

Wobec nasilających się problemów Rzecznik Ubezpieczonych w ramach prac legislacyjnych zainicjował w tym zakresie zmiany ustawowe. Zwrócił się do Ministra Finansów o podjęcie działań zmierzających do zmiany przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK w zakresie wyeliminowania problemu tzw. podwójnego ubezpieczenia OC.

Argumentując swoje propozycje legislacyjne Rzecznik stwierdziła, iż rozwiązanie jednej z umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów lub wielokrotnego ubezpieczenia (bo i takie przypadki występują w praktyce) za porozumieniem stron powinno być dopuszczalne szczególnie w sytuacji, gdy okresy udzielanej na ich podstawie ochrony ubezpieczeniowej są tożsame. Zdaniem Rzecznika strony umowy powinny bowiem mieć swobodę w zakresie decyzji o zakończeniu umowy ubezpieczenia, oczywiście pod warunkiem, że zapewniona jest wymagana przez ustawodawcę ochrona dla poszkodowanych. W ocenie Rzecznika należy w takich przypadkach uznać, że osoba, która posiada umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów spełniła ciążący na niej obowiązek ustawowy. Kolejna umowa ubezpieczenia OC jest więc jedynie powieleniem spełnienia tego obowiązku, a nawet, zdaniem wielu uznanych komentatorów, należałoby traktować ją jako umowę dobrowolną i wówczas nie można stosować ograniczeń jej rozwiązywania przewidzianych dla ubezpieczeń obowiązkowych.

Kierując się tą argumentacją, Rzecznik zaproponowała, aby w razie zawarcia przez posiadacza pojazdu mechanicznego umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przy jednoczesnym zawarciu następnej umowy na kolejne 12 miesięcy w trybie określonym w art. 28 ust. 1, mógł on żądać rozwiązania jednej z umów, pod warunkiem, że okresy trwania umów byłby identyczne. Rzecznik wskazywała, iż głównym celem regulacji zawartej w art. 28 ustawy (tzw. klauzuli prolongacyjnej) jest zapewnienie poszkodowanym nieprzerwanej ochrony ubezpieczeniowej, przy czym podwójne ubezpieczenie z tym samym okresem ochrony ubezpieczeniowej nie miało z zamysłem ustawodawcy nic wspólnego.

Omawiana propozycja Rzecznik stała się przedmiotem prac Grupy Roboczej ds. przeglądu prawa ubezpieczeń gospodarczych stworzonej w ramach Rady Rozwoju Rynku Finansowego w Ministerstwie Finansów, niestety nie uzyskując pozytywnej rekomendacji Grupy, tym samym nie zamieszczono jej w opracowywanym następnie przez Ministerstwo Finansów projekcie ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK oraz niektórych innych ustaw.

Jednakże z uwagi na to, że do Rzecznika Ubezpieczonych zgłasza się wiele osób, które szczególnie w przypadku zakupienia używanego pojazdu często w sposób nieświadomy, z winy zbywcy, stały się podwójnie ubezpieczone i były zmuszone do płacenia podwójnej składki, kwestia rozwiązania tego problemu pozostawała nadal bardzo istotna. Dlatego też w trakcie prac Grupy Roboczej ds. przeglądu prawa ubezpieczeń gospodarczych działającej w ramach Rady Rozwoju Rynku Finansowego w Ministerstwie Finansów, Rzecznik oraz pozostali uczestnicy prac, po szerokiej dyskusji, pomimo odrzucenia pierwotnej propozycji Rzecznika, głównie za sprawą UFG zgodzili się, że znaczne ograniczenie tego negatywnego zjawiska przyniosłaby nowelizacja art. 31, 47 oraz 62 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK wyłączająca zastosowanie klauzuli prolongacyjnej z art. 28, 46 i 62 ustawy.

Z tych względów Grupa zaproponowała zmianę dotychczasowej zasady automatycznego zawierania z mocy ustawy kolejnej umowy ubezpieczenia OC w przypadku sprzedaży pojazdu (lub innej formy przeniesienia prawa własności), czy też przejścia posiadania gospodarstwa rolnego - umowa ubezpieczenia zawarta przez dotychczasowego posiadacza, w przypadku braku jej wypowiedzenia przez nowego posiadacza w określonym terminie, miałby być ważna jedynie do końca okresu, na jaki została zawarta przez dotychczasowego posiadacza, bez możliwości jej odnowienia z mocy ustawy na następny dwunastomiesięczny okres.

Dodatkowo, aby rozszerzyć instrumentarium pozwalające na ograniczenie zjawiska podwójnego ubezpieczenia Rzecznik Ubezpieczonych, wzorem regulacji stosowanych w procedurze cywilnej i administracyjnej, a także ordynacji podatkowej, do których jest przyzwyczajona większość obywateli zaproponowała, także wobec wspominanych wcześniej trudności, aby za datę złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia w terminie, uważana była data nadania listu na poczcie (tzw. klauzula stempla pocztowego), co w jego ocenie wyeliminowałoby szereg praktycznych problemów w ocenie skuteczności oświadczenia o wypowiedzeniu.

Zgodnie bowiem z brzmieniem obecnie obowiązujących przepisów w razie chęci zmiany ubezpieczyciela wybranego przez poprzedniego posiadacza pojazdu lub rolnika, nowy posiadacz pojazdu, czy też gospodarstwa rolnego powinien powiadomić na piśmie zakład ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu dwunastu miesięcy, na który umowa obowiązkowego ubezpieczenia została zawarta i zastosowanie tu jak pokazuje praktyka znajduje art. 61 k.c.

Formułując te propozycję, dla Rzecznika Ubezpieczonych najistotniejsza była kwestia stworzenia jasnych reguł postępowania w przypadku nakładania wszelkiego rodzaju obowiązków, w szczególności na konsumentów. Jeżeli posiadacz pojazdu mechanicznego bądź rolnik w celu skutecznego wypowiedzenia umowy ubezpieczenia musi dochować określonego terminu, to zdaniem Rzecznika należy wprowadzić do obrotu taką regulację, która da tym podmiotom pewność, że złożone oświadczenie wywoła zamierzony skutek i że zawarcie nowej umowy ubezpieczenia z nowym ubezpieczycielem nie przyniesie im problemu podwójnego ubezpieczenia. Uzależnianie ustania stosunku prawnego, czy też zawarcia umowy na następny okres dwunastu miesięcy od dotarcia i zapoznania się z oświadczeniem woli przynajmniej na jeden dzień przed upływem okresu dwunastu miesięcy, na który umowa została zawarta jest rozwiązaniem, które powoduje dla wielu ubezpieczających stan niepewności w tym zakresie. Zastanawiając się nad redakcją przepisów zawartych w art. 28 ust. 1, 46 ust. 1 i 62 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK i użytych w nich sformułowaniach nie później niż na jeden dzień ... nie powiadomi na piśmie, można dojść do wniosku, że intencją ustawodawcy wcale nie było stosowanie w tych przypadkach art. 61 k.c., który nie wskazuje precyzyjnie określonego momentu czasowego i którego stosowanie często skutkuje  naruszeniem interesów konsumenckich.

Wobec takich wątpliwości co do ustalenia terminu powiadomienia zakładu ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia obowiązkowego oraz braku elastyczności ze strony niektórych zakładów ubezpieczeń w tym zakresie Rzecznik uznał za niezbędne wprowadzenie przepisów doprecyzowujących wskazaną kwestię poprzez zastosowanie klauzuli stempla pocztowego. Ostatecznie pomimo sprzeciwu ze strony branży ubezpieczeniowej rozwiązanie to dzięki poparciu UOKiK ma znaleźć się w ostatecznym rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK oraz niektórych innych ustaw.

Ponadto w efekcie prac Grupy Roboczej ds. przeglądu prawa ubezpieczeń gospodarczych w projekcie nowelizacji ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK ma także znaleźć się propozycja przepisu, zgodnie z którym zawiadomienia i oświadczenia składane w związku z zawartą umową ubezpieczenia agentowi ubezpieczeniowemu, uznaje się jako złożone zakładowi ubezpieczeń, w imieniu lub na rzecz, którego agent ubezpieczeniowy działa. Przepis ma być dodany w ustawie o działalności ubezpieczeniowej ze względu na potrzebę ochrony interesów ubezpieczonych także w zakresie terminowego wypowiadania umów ubezpieczeń.

Przygotowywany rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK oraz niektórych innych ustaw, który stanowi efekt prac Rady Rozwoju Rynku Finansowego przewiduje wiele mechanizmów, które pozwolą uniknąć sytuacji podwójnego ubezpieczenia, jednakże w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych nie eliminuje problemów całkowicie, bo zawsze może się zdarzyć, że zainteresowany zmianą ubezpieczyciela po prostu zapomni wypowiedzieć umowę, co skutkuje zawarciem kolejnej umowy z mocy prawa.

Z tych względów UOKiK oraz Rzecznik Ubezpieczonych rozważają ponowienie pierwotnie sformułowanej przez Rzecznika propozycji regulacji mówiącej wprost o możliwości rozwiązania jednej z umów w przypadku podwójnego, czy też w niektórych przypadkach wielokrotnego ubezpieczenia.

Na koniec warto jednak wspomnieć, że opisywane tu problemy z podwójnym ubezpieczeniem skłaniają do szerszego wniosku, że, gdyby praktyka ubezpieczycieli była elastyczna, bardziej prokonsumencka i w przypadku wykazania przez ubezpieczonego, iż posiada dwie pokrywające się umowy ubezpieczenia ubezpieczyciele godzili się na rozwiązanie jednej z nich za porozumieniem stron, nie byłyby potrzebne zmiany w prawie. Jest to też przyczynek w dyskusji na temat etyki w ubezpieczeniach. Być może w przypadkach takich ubezpieczyciele powinni szerszej korzystać z możliwości przyjmowania rozsądnych i zarazem wychodzących naprzeciw oczekiwaniom swoich klientów dobrych praktyk, co bez wątpienia pomogłoby w budowie pomocowego wizerunku branży ubezpieczeniowej a nie jej negatywnego obrazu. Jak bowiem będzie w przyszłości postrzegać „branżę" konsument, który płaci dwukrotną składkę w sytuacji, gdy wystarczyłaby jedna?


Anna Dąbrowska, Biuro Rzecznika Ubezpieczonych








[1]  Podobne regulacje znajdowały się także w obowiązujących do czasu wejścia w życie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. nr 26 poz. 310 z późn. zm.), rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 30 grudnia 1993 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego (Dz. U. nr 134, poz. 653 z późn. zm.), rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (Dz. U. nr 36, poz. 220).

[2] dalej: k.c.

• Czy ustawa z dn 22maja 2003 jest zgodna z konstytucja!? (1)
  2011-01-29 20:19 sobota ~janusz | [+] odpowiedz
  przeciez jest ustawa z dn 23 sierpnia 2007 o przeciwdzialaniu nieuczciwym praktykom rynkowym,jezeli ustawodawca nakazuje ubezpieczenie oc pojazdow,to drugie staje sie wiec dodatkowym,niewiadomo czemu ... czytaj dalej »
  Zobacz odpowiedzi (1)