Rzecznik Ubezpieczonych: polisy komunikacyjne po nowemu

11) Nowe zasady dotyczące zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia

Od 11 lutego 2012 r. zmieniają się również zasady zwrotu składek ubezpieczeniowych w stosunku do zawartych od tej daty obowiązkowych umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników oraz ubezpieczenia budynków rolniczych.

Z ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych usunięto regulacje ograniczające prawo uzyskania zwrotu składki z powodu wystąpienia w okresie ubezpieczenia szkody, a także mówiące, że zwrot składki przysługuje jedynie za każdy pełny miesiąc niewykorzystanego okresu ubezpieczenia (zasady te będą mieć jeszcze zastosowanie przy rozliczaniu starych umów zawartych do 10 lutego 2012 r.).

Wedle nowych przepisów zwrot składki będzie przysługiwał za każdy niewykorzystany dzień ochrony ubezpieczeniowej. Zasady zwrotu składki za niewykorzystany okres ochrony w przypadku trzech najpowszechniejszych ubezpieczeń obowiązkowych zostały zrównane z zasadami obowiązującymi w stosunku do pozostałych umów ubezpieczenia (art. 813 k.c.).

Dodatkowo zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia musi nastąpić, bez żądania (bez zgłoszenia osoby uprawnionej do zwrotu składki) niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia wypowiedzenia umowy ubezpieczenia lub w przypadku odstąpienia od umowy od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu lub od dnia powzięcia przez zakład ubezpieczeń wiadomości o rozwiązaniu umowy przed upływem okresu, na który została zawarta z innych przyczyn, niż wypowiedzenie lub odstąpienie.

Tym samym zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje w przypadku:

1)  wyrejestrowania pojazdu mechanicznego lub udokumentowania trwałej i zupełnej utraty posiadania pojazdu mechanicznego w okolicznościach niepowodujących zmiany posiadacza;

2)  odstąpienia od umowy w przypadku, gdy pojazd nie został zarejestrowany;

3)  rozwiązania umowy w związku z jej wypowiedzeniem przez nabywcę pojazdu w przypadku sprzedaży pojazdu - zwrot składki przysługuje poprzedniemu właścicielowi pojazdu;

4)  rozwiązania się umowy w związku z jej wypowiedzeniem przez posiadacza pojazdu niebędącego właścicielem pojazdu - zwrot składki przysługuje posiadaczowi, który zawarł umowę ubezpieczenia;

a w przypadku umów zawartych począwszy od dnia 11 lutego 2012 r. również:

5) odstąpienia przez ubezpieczającego od umowy zawartej na odległość, przy czym za okres udzielanej ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczający obowiązany jest zapłacić składkę ubezpieczeniową;

6) wydania zaświadczenia o demontażu pojazdu albo zaświadczenia o przyjęciu niekompletnego pojazdu do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub punkt zbierania pojazdu, względnie równoważnego dokumentu wydanego w innym państwie;

7) rozwiązania umowy w związku z jej wypowiedzeniem w przypadku tzw. podwójnego ubezpieczenia wynikłego z zasady automatyzmu - zwrot składki przysługuje z uwzględnieniem prawa zakładu ubezpieczeń do żądania zapłaty składki za okres świadczonej ochrony. W sytuacji, gdy doszło do zawarcia kilku umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w odniesieniu do tego samego pojazdu mechanicznego, z tym samym okresem ubezpieczenia z jednym zakładem ubezpieczeń, wówczas temu zakładowi ubezpieczeń należy się składka ubezpieczeniowa z tytułu jednej umowy ubezpieczenia.

W przypadku sprzedaży pojazdu, poprzedni właściciel nie musi też już okazywać kopii polisy ubezpieczeniowej w celu uzyskania zwrotu składki.

11) Podanie ubezpieczycielowi fałszywych danych, o które zapytywał ubezpieczyciel przed zawarciem umowy ubezpieczenia (fałszywa deklaracja ryzyka)

W ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK od 11 lutego 2012 r. pojawił się nowy przepis oznaczony jako art. 8a.

Stanowi on, iż jeżeli ubezpieczający nie poda zakładowi ubezpieczeń znanych sobie okoliczności, o które zakład ubezpieczeń zapytywał przed zawarciem umowy ubezpieczenia obowiązkowego i które pociągać będą za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku ubezpieczeniowego, zakład ubezpieczeń będzie miał prawo żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki ubezpieczeniowej z uwzględnieniem zwiększenia prawdopodobieństwa wypadku ubezpieczeniowego wskutek okoliczności niepodanych do jego wiadomości. Przy czym w razie zawarcia przez zakład ubezpieczeń umowy ubezpieczenia obowiązkowego mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności będą uważane za nieistotne.

W przypadku umów zawartych od 11 lutego 2012 r. przepis ten przyznaje zakładowi ubezpieczeń prawo żądania odpowiedniej zmiany wysokości składki ubezpieczeniowej, w sytuacji, gdy ubezpieczający skłamał odpowiadając na pytania ubezpieczyciela zadane mu przed zawarciem umowy ubezpieczenia.

Przykładowo powyższe uprawnienie zakładu ubezpieczeń może znaleźć zastosowanie, m.in. do przypadków, w których deklaracja ubezpieczającego o wysokości posiadanych zniżek lub liczbie szkód mających miejsce w poprzednich latach, w oparciu o którą skalkulowana została wysokość należnej składki, okazała się niezgodna z rzeczywistą wiedzą ubezpieczającego. Warto podkreślić, iż zakłady ubezpieczeń coraz częściej będą sięgać po dane znajdujące się w Ośrodku Informacji Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i weryfikować uprawnienia posiadaczy pojazdów do zniżek przysługujących kierowcom, np. za bezwypadkową jazdę.

Skłamanie na temat dotychczasowej szkodowości w ubezpieczeniu OC może być podstawą do podwyższenia składki pod warunkiem, że ma ona istotny wpływ, tzn. pozostaje w związku przyczynowym ze zwiększeniem prawdopodobieństwa wypadku.

Zawarte w przepisie sformułowanie: „odpowiednia zmiana wysokości składki" oznacza, że ubezpieczyciel może zmienić wysokość składki, jeżeli wykaże istnienie związku przyczynowego między, np. zatajoną szkodowością a zwiększeniem się prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku oraz występowanie znacząco wyższego ryzyka w stosunku do tego o jakim wiedział przed zawieraniem umowy.

12) Prawo uzyskania kopii i odpisów dokumentów i informacji dotyczących szkody będących w posiadaniu UFG

Od 11 lutego 2012 r., zgodnie z art. 14 ust. 5 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny ma obowiązek udostępniać poszkodowanemu lub uprawnionemu informacje i dokumenty gromadzone w celu ustalenia odpowiedzialności Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego lub wysokości świadczenia. Można żądać pisemnego potwierdzenia przez Fundusz udostępnionych informacji, a także sporządzenia na swój koszt kserokopii dokumentów i potwierdzenia ich zgodności z oryginałem przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Informacje i dokumenty można także uzyskać w postaci elektronicznej. Sposób udostępniania informacji i dokumentów, zapewniania możliwości pisemnego potwierdzania udostępnianych informacji, a także zapewniania możliwości sporządzania kserokopii dokumentów i potwierdzania ich zgodności z oryginałem nie może wiązać się z wykraczającymi ponad uzasadnioną potrzebę utrudnieniami dla tych osób, zaś koszty sporządzenia kserokopii oraz udostępniania informacji i dokumentów w postaci elektronicznej ponoszone przez te osoby nie mogą odbiegać od przyjętych w obrocie zwykłych kosztów wykonywania tego rodzaju usług.

13) Zmiany dotyczące opłat za niespełnienie obowiązku ubezpieczenia: OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników oraz budynków rolniczych

Od 1 stycznia 2012 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące opłat za niespełnienie obowiązku ubezpieczenia: OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników oraz budynków rolniczych. Nowe regulacje odnoszą się do opłat za niespełnienie tego obowiązku począwszy od roku kontroli rozpoczynającego się dnia 1 stycznia 2012 r.

Zmianie uległ sposób naliczenia opłaty za brak ubezpieczenia. Od 1 stycznia 2012 r. kwota opłaty za brak ubezpieczenia nie jest obliczana w oparciu o średni kurs euro, lecz w oparciu o stawkę minimalnego wynagrodzenia za pracę, które od 1 stycznia 2012 r. wynosi 1.500 zł[4].

Podwyższone zostały kary za brak obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Ma to na celu ograniczenie liczby nieubezpieczonych posiadaczy pojazdów mechanicznych.

W ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych do końca 2011 r. maksymalna wysokość opłaty za brak komunikacyjnego ubezpieczenia OC wynosiła równowartość w złotych polskich dla:

-      samochodów osobowych - 500 euro,

-      samochodów ciężarowych i autobusów - 800 euro,

-      pozostałych pojazdów - 100 euro.

Od 1 stycznia 2012 r. wysokość opłaty z tytułu niespełnienia obowiązku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, obowiązującej w każdym roku kalendarzowym, stanowi dla:

-        samochodów osobowych - równowartość dwukrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (2012 r. - 3000 zł),

-        samochodów ciężarowych, ciągników samochodowych i autobusów - równowartość trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (2012 r. - 4500 zł),

-        pozostałych pojazdów - równowartość jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia za pracę (2012 r. - 500 zł).

Warto zwrócić uwagę jeszcze na jedną istotną zmianę, którą jest wyszczególnienie w grupie pojazdów, do której należały dotychczas samochody ciężarowe i autobusy również ciągników samochodowych. Przed nowelizacją (do 31.12.2011 r.) ciągniki samochodowe znajdowały się w grupie określanej jako „pojazdy pozostałe", dla których opłata za brak ubezpieczenia OC była określona na poziomie równowartości w złotych 100 euro, czyli ok. 400 zł. Obecnie (od 1.01.2012 r.) wynosi równowartość trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli 4500 zł.

Przypomnijmy również, że w przypadku posiadaczy pojazdów mechanicznych, którzy nie spełnili obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nadal istnieje gradacja opłat uzależniona od okresu pozostawania bez ochrony ubezpieczeniowej w każdym roku kalendarzowym i wynosi:

1)  20 % pełnej opłaty - w przypadku gdy okres ten nie przekracza 3 dni;

2)  50 % pełnej opłaty - w przypadku gdy okres ten nie przekracza 14 dni;

3)  100 % opłaty - w przypadku gdy okres ten przekracza 14 dni.

W odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników oraz ubezpieczenia budynków rolniczych, od 1 stycznia 2012 r. wysokość opłaty z tytułu niespełnienia obowiązku ubezpieczenia wynosi dla:

- ubezpieczenia OC rolników - równowartość jednej dziesiątej minimalnego wynagrodzenia za pracę (2012 r. - 150 zł);

- ubezpieczenia budynków rolniczych - równowartość jednej czwartej minimalnego wynagrodzenia za pracę (2012 r. - 375 zł).

14) Dodatkowe konsekwencje związane z brakiem obowiązkowego ubezpieczenia OC.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 110 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, z chwilą wypłaty przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny odszkodowania za nieubezpieczonego kierowcę, sprawca szkody i osoba, która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego są obowiązani do zwrotu Funduszowi nie tylko spełnionego świadczenia, ale również poniesionych przez Fundusz kosztów.

Zgodnie z przepisem przejściowym (art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 205, poz. 1210), który mówi, że postępowania dotyczące roszczeń Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy toczą się według przepisów dotychczasowych, art. 110 ust. 1 w nowym brzmieniu będzie miał zatem zastosowanie do postępowań rozpoczętych przez Fundusz od dnia 11 lutego 2012 r. Mając na uwadze zasadę niedziałania prawa wstecz wydaje się, iż pod pojęciem „wszczęcia postępowania" należy rozumieć zgłoszenie roszczeń związanych ze zdarzeniami (także do zakładu ubezpieczeń, który dla potrzeb UFG ustala odpowiedzialność i wysokość odszkodowania), które miały miejsce od dnia wejścia w życie nowych przepisów.

W zakresie już toczących się w tym dniu postępowań Fundusz będzie miał prawo dochodzić zwrotu wypłaconego świadczenia, nie będzie mógł zaś dochodzić poniesionych przez siebie kosztów. 

15) Możliwość sprawdzenia, czy i gdzie posiadacz pojazdu ma ubezpieczenie OC

Od 11 lutego 2012 r. zgodnie z art. 104 ust. 9 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych za pośrednictwem strony internetowej Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (link dostępny również na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych: http://www.rzu.gov.pl) każdy może uzyskać informację o zawarciu umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przez posiadacza danego pojazdu oraz nazwę zakładu ubezpieczeń, z którym ta umowa została zawarta, bez ujawniania danych osobowych posiadacza pojazdu. Jest to uprawnienie bardzo korzystne w szczególności dla poszkodowanych, którzy mogą szybko sprawdzić, w jakim zakładzie ubezpieczeń może dochodzić swoich roszczeń.

16) Zmiany w zakresie zaspokajania przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny szkód w mieniu wyrządzonych w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym, a nie ustalono ich tożsamości.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 98 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, obowiązującym od 11 lutego 2012 r. warunkiem uzyskania z Funduszu w przypadku zgłoszenia roszczenia o odszkodowanie za szkodę w mieniu (np. uszkodzenie lub zniszczenie samochodu) wyrządzoną przez nieznanego sprawcę jest wystąpienie równocześnie u któregokolwiek uczestnika zdarzenia: śmierci, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwającego dłużej niż 14 dni.

Dodatkowo, czego do tej pory nie było, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia powinny zostać stwierdzone orzeczeniem lekarza, posiadającego specjalizację w dziedzinie medycyny odpowiadającej rodzajowi i zakresowi powyższych naruszeń czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia. Ten nowy warunek będzie mógł być stosowany wobec roszczeń, które zostaną zgłoszone do Funduszu, czy to bezpośrednio, czy też poprzez zakład ubezpieczeń w związku ze zdarzeniami (roszczeniami) zaistniałymi od dnia 11 lutego 2012 r. Świadczenie Funduszu nadal będzie podlegać zmniejszeniu o kwotę stanowiącą równowartość 300 euro, ustalaną przy zastosowaniu kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu ustalenia odszkodowania.

17) Termin przedawnienia roszczenia poszkodowanego do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego

W nowym przepisie zawartym w art. 109a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, wobec dotychczasowych problemów interpretacyjnych, jasno zostało zapisane, że roszczenia poszkodowanego do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego przedawniają się z upływem terminu przewidzianego dla tych roszczeń w przepisach Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym.

Stosownie do obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego, roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeśli zaś szkoda wynikła z przestępstwa, roszczenie o jej naprawienie ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W razie jednak wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Z kolei przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Bieg przedawnienia roszczenia przerywa się nie tylko przez każdą czynność przed sądem (podjętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia), uznanie roszczenia przez Fundusz oraz wszczęcie mediacji, ale także przez zgłoszenie Funduszowi tego roszczenia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowi od dnia, w którym zgłaszający roszczenie otrzymał na piśmie oświadczenie Funduszu o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia.

W razie ewentualnych problemów pojawiających się w stosowaniu nowych regulacji zapraszamy również do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 33-73-328 w godzinach od 8.00 do 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Źródło: Biuro Rzecznika Ubezpieczonych

[1] Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 205, poz.1210)

[2] Przypomnijmy, że automatyczne zawarcie kolejnej umowy oznacza milczące przedłużenie udzielanej ochrony ubezpieczeniowej na kolejny okres 12 miesięcy z mocy samej ustawy (nie jest wymagane jakiekolwiek oświadczenie posiadacza pojazdu, czy tez rolnika. Następuje ono wtedy, gdy posiadacz pojazdu, czy tez rolnik nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu.

[3] Zgodnie z art. 22¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

[4] Rozporządzenie Rady Ministrów  z dnia 13 września 2011 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2012 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1141)