Utrata wartości handlowej pojazdu mechanicznego a odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń

Kwestią rodzącą wciąż nowe wątpliwości jest zagadnienie odpowiedzialności ubezpieczyciela za utratę wartości handlowej samochodu, który uległ kolizji. Rozstrzygnięcie tego problemu, pomimo istnienia bogatej linii orzeczniczej, będzie jednak uzależnione od okoliczności konkretnego stanu faktycznego.

Zasada pełnego odszkodowania

W polskim prawie brak przepisu regulującego odrębnie kwestię odszkodowania za utratę wartości handlowej samochodu. Prawo ubezpieczonego do takiej rekompensaty wynika z zasady pełnego odszkodowania, wyrażonej w art. 361 § 2 KC. Stanowi ona, że naprawienie skody obejmuje straty, które poniósł poszkodowany, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu nie wyrządzono szkody. W praktyce oznacza to, że odszkodowanie powinno prowadzić do wyrównania różnicy pomiędzy stanem majątkowym poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia powodującego uszczerbek, a stanem, jaki by w jego majątku istniał, gdyby zdarzenie nie nastąpiło (Wyrok Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 1 grudnia 2008 roku, sygn. akt VI C 908/06, niepublikowany). Zobowiązany do naprawienia szkody odpowiada przy tym za wszystkie jej normalne następstwa, czyli za wszelkie uszczerbki powstałe na skutek zdarzenia powodującego szkodę, które powiązane są normalnym związkiem przyczynowym.

Przekładając zasadę pełnego odszkodowania na grunt odpowiedzialności ubezpieczyciela za utratę wartości handlowej pojazdu stwierdzić należy, że do obowiązków zakładu ubezpieczeń należy wypłata kwoty stanowiącej różnicę wartości samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie, ponieważ różnica ta stanowi uszczerbek w mieniu poszkodowanego spowodowany zdarzeniem, za które odpowiedzialny jest ubezpieczyciel. Tak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12.01.2001 r. ( III CZP 57/01 ): Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować, oprócz kosztów jego naprawy, także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie.

Różnica wartości samochodu

Powodem, dla którego poszkodowani obejmują zgłoszeniem szkody również ubytek wartości handlowej samochodu na skutek wypadku jest fakt, że nawet najbardziej staranna naprawa samochodu, który uległ kolizji, nie spowoduje zrównania jego wartości z wartością sprzed wypadku. Wartość pojazdu po wypadku, będąca jego wartością rynkową, w konsekwencji jest niższa od jego wartości sprzed wypadku, przy czym różnica ta badana jest przez porównanie wartości samochodu przed wypadkiem oraz w momencie zgłoszenia szkody. Budzi to niejednokrotnie kontrowersje w relacjach z zakładami ubezpieczeń, szczególnie popierane orzeczeniami sądów z okresu lat siedemdziesiątych. Faktem jest, że naprawa samochodu przy użyciu części najwyższej klasy, identycznych z tymi, w jakie wyposażony był  przez uszkodzeniem, przywraca jego sprawność techniczną.  Warsztaty blacharskie nie są jednak w stanie wykonać takich prac blacharskich i lakierniczych, jak producenci samochodów. W konsekwencji, ślady naprawy i fakt udziału samochodu w wypadku jest łatwy do zweryfikowania przez specjalistów. Jak stwierdził Sąd Najwyższy, kwestia utraty wartości handlowej samochodu, który uległ kolizji, ma podłoża psychologiczne. Sam bowiem fakt, że samochód uległ wypadkowi automatycznie zmniejsza jego wartość, pomimo, że technicznie został przywrócony do stanu sprzed wypadku. Warunkiem jednakże skutecznego dochodzenia odszkodowania za utratę wartości handlowej samochodu jest prawidłowe dokonanie jego naprawy. Ubytek wartości samochodu wynikać musi nie z wadliwości przeprowadzonych prac blacharskich, a z samego faktu zaistnienia kolizji. Oznacza to, że roszczenie poszkodowanego zostanie uznane jedynie wtedy, gdy winy za utratę wartości samochodu nie będzie można przypisać zakładowi naprawczemu. Poszkodowany nie może zatem powoływać się na niestaranność przy wykonywaniu prac blacharskich, czy na użycie wadliwych części.

Odszkodowanie również w przypadku, gdy poszkodowany nie zamierza sprzedawać samochodu.

Analizując oferty sprzedaży samochodów używanych można stwierdzić, że jednym z głównych kryterium ich wyboru jest „bezwypadkowość”. Potencjalny nabywca pojazdu używanego, stając przed wyborem dokonania zakupu samochodu bezwypadkowego lub takiego, który pomimo idealnego stanu technicznego, uległ wypadkowi, wybierze ten bezwypadkowy w obawie przed dalszymi awariami wynikającymi z wcześniejszego uszkodzenia. Istniejąca również podaż na rynku samochodów używanych sprawia, że oferta sprzedaży samochodu powypadkowego jest mało atrakcyjna. Przy sprzedaży pojazdu właściciel samochodu powypadkowego musi zaoferować cenę niższą niż właściciel samochodu bezwypadkowego o analogicznych parametrach. Powoduje to uszczerbek w majątku. Utrata wartości samochodu nie powinna być jednak postrzegana jako utracona korzyść, jaką poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby sprzedał samochód, a raczej jako szkoda rzeczywista, istniejąca niezależnie od zamiaru sprzedaży auta. Zgodnie z oceną Sądu Najwyższego, odszkodowania za utratę wartości handlowej domagać się może również poszkodowany, który nie planuje sprzedaży powypadkowego samochodu. Roszczenie to ma zatem charakter abstrakcyjny, tj. do jego skuteczności nie jest konieczne istnienie celu, do zrealizowania którego roszczenie ma prowadzić. Swoje stanowisko Sąd Najwyższy uzasadnia faktem, że nawet w sytuacji, gdy poszkodowany w sposób namacalny nie odczuje skutków zmniejszenia wartości jego pojazdu w postaci zaoferowania mu ceny niższej od pojazdu bezwypadkowego o analogicznych parametrach, uszczerbek w jego majątku istnieje, bowiem pojazd przedstawia wartość niższą, niż przed wypadkiem.

Utrata wartości handlowej przez samochód kilkuletni

Ubezpieczyciele słusznie podnoszą, że nie każda kolizja prowadzi do utraty wartości handlowej samochodu. Najmniej kontrowersji jest w przypadku, gdy odszkodowania dochodzi właściciel pojazdu nowego. Teoretycznie nie ma przepisu, czy orzeczenia sądu uzależniającego możliwość dochodzenia odszkodowania za utratę wartości samochodu od jego wieku. Należy jednak pamiętać, że im samochód jest nowszy, tym szkoda spowodowana faktem jego udziału w kolizji jest większa. Samochód traci bowiem na wartości z każdym rokiem jego użytkowania. Fakt kolizji starszego auta nie ma więc takiego samego wpływu na jego wartość, jak w przypadku samochodów nowych. Zgodnie z Instrukcją Określania Rynkowego Ubytku Wartości Pojazdu nr 1/2002 z dnia 17.01.2002 r. zatwierdzoną uchwałą Prezydium Rady Naczelnego Stowarzyszenia Rzeczoznawców Techniki Samochodowej EKSPERTMOT, o ubytku wartości handlowej pojazdu na skutek kolizji może być mowa w przypadku samochodów nie starszych niż trzyletnie. Instrukcja ta stała się przedmiotem kontrowersji w doktrynie, a nawet powodem interwencji Rzecznika Ubezpieczonych. Wydaje się bowiem, że nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie maksymalnego wieku samochodu, przekroczenie którego skutkowałoby brakiem możliwości dochodzenia odszkodowania za utratę jego wartości. Każdy przypadek powinien być oceniany indywidualnie, w oparciu o stopień zniszczenia. Istnieją zapewne kategorie uszkodzeń na skutek wypadku, które nie powodują utraty samochodu nawet nowego. Zaliczyć należałoby do tej kategorii oderwanie lusterka, czy pęknięcie zderzaka oraz uszkodzenie większości elementów zewnętrznych. Podkreślić należy, że przytoczone powyżej wytyczne Stowarzyszenia mają charakter jedynie instrukcyjny. Oznacza to, że w razie sporu sądowego mogą być podważone przez opinię biegłego, opartą o konkretne parametry pojazdu.

Podobny problem powstaje, gdy wypadkowi uległ samochód już wcześniej uczestniczący w kolizji. Również tutaj wydaje się, że do ustalenia faktu odpowiedzialności za utratę wartości handlowej oraz jej wysokości konieczna będzie analiza konkretnego stanu faktycznego. Nie jest jednak wykluczone, że samochód, który był już naprawiany, straci na wartości w wyniku uczestnictwa w kolejnej kolizji. W większości przypadków do poważnych uszkodzeń, skutkujących obniżeniem wartości, bez względu na wcześniejsze awarie i wiek, należy zaliczyć uszkodzenie silnika i układu hamulcowego.

Sposób obliczania wysokości odszkodowania

W przypadku uwzględnienia przez ubezpieczyciela roszczenia o odszkodowanie z powodu utraty wartości handlowej pojazdu, pozostaje kwestia ustalenia wysokości tego odszkodowania. W przypadku większości zakładów ubezpieczeń wylicza je program komputerowy, po wpisaniu parametrów technicznych konkretnego samochodu, takich jak wiek oraz przebieg. W przypadku ustalenia przez ubezpieczyciela kwoty, która nie satysfakcjonuje poszkodowanego, może on dochodzić ustalenia wysokości odszkodowania na drodze sądowej, gdzie konieczne będzie zasięgnięcie opinii biegłego. Doświadczenie pokazuje jednak, że w większości przypadków biegli przy ustalaniu wysokości uszczerbku w wartości handlowej samochodu korzystają z wytycznych EKSPERTMOTu.

Ubezpieczyciele nie informują o możliwości dochodzenia odszkodowania

Ubezpieczyciele wyceniający szkodę nie uwzględniają w swoich wyliczeniach utraty wartości samochodu. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej nakłada na ubezpieczyciela obowiązek poinformowania ubezpieczonego w terminie 7 dni od zdarzenia powodującego szkodę o tym, jakie dokumenty są niezbędne do ustalenia wysokości odszkodowania. Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych, w tej procedurze powinna być również udzielona ubezpieczonemu informacja o możliwości dochodzenia odszkodowania za utratę wartości pojazdu, który uległ kolizji. Z drugiej jednakże strony, skoro w części wypadków ubezpieczyciele negują fakt zaistnienia uszczerbku z wartości samochodu po kolizji drogowej, to słusznie powołują się na art. 6 kodeksu cywilnego, nakładający ciężar dowodu na osobę, która z danego faktu wywodzi skutki prawne. To poszkodowany musi wykazać, że kolizja obniżyła wartość jego samochodu.

Moment zgłoszenia szkody

Odszkodowania za utratę wartości handlowej samochodu można dochodzić łącznie z innymi roszczeniami związanymi z odpowiedzialnością cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego.

Może jednakże stanowić to samodzielne roszczenie, oderwane od zgłoszenia szkody obejmującego roszczenie o naprawę pojazdu, czy rekompensatę kwoty tytułem wynajmu samochodu zastępczego, nawet po otrzymaniu odszkodowania za naprawę pojazdu. Nie jest również konieczne zgłaszanie roszczenia o utratę wartości handlowej bezpośrednio po zaistnieniu szkody.

Przedawnia się ono bowiem po upływie 3 lat od dnia zaistnienia szkody, a przypadku, gdy sprawca wypadku dopuścił się przestępstwa, po 10 latach.

W ostateczności pozostaje droga sądowa

W większości stanów faktycznych, zaistnienie uszczerbku w wartości samochodu na skutek wypadku jest ewidentne, szczególnie, gdy naprawiane były elementy wewnętrzne auta. Roszczenie o odszkodowanie z tego tytułu zgłosić możemy niezależnie od zgłoszenia szkody, w dowolnym terminie ograniczonym jedynie przedawnieniem. W przypadku stanowiska odmownego zakładu ubezpieczeń, istnieje możliwość odwołania się wewnątrzzakładowego, do organu likwidacyjnego wyższego stopnia oraz wnioskowania o podjęcie interwencji przez Rzecznika Ubezpieczonych. W ostateczności sprawę możemy skierować na drogę postępowania sądowego.

Katarzyna Dzik
Aplikant w kancelarii adwokackiej, członkini Izby Adwokackiej w Warszawie

• Nieaktualna treść
  2011-02-17 16:16 czwartek ~Marekk | [+] odpowiedz
  Od dnia 12 lutego 2009 roku, Stowarzyszenie Ekspertmot wprowadziło nowe, bardziej korzystne dla poszkodowanych zasady określania rynkowego ubytku wartości pojazdów. W Instrukcji wprowadzono m.in. zapi... czytaj dalej »
• Wypadek a utracowna wartość
  2010-07-14 10:29 środa ~Norbert EuCO | [+] odpowiedz
  Bardzo ciekawy i pouczający artykuł, pragnę tylko uściślić, że w przypadku kiedy dochodzi do wypadku drogowego rozumianego jako przestępstwo o nie do kolizji traktowanej jako wykroczenie, okres przeda... czytaj dalej »