Czy należy powiadomić policję o szkodzie z autocasco?

Również argument mówiący o tym, iż obecność Policji w przypadku poważnych szkód jest konieczna, by sprawdzić stan trzeźwości kierującego jest nieuprawniony i niekonsekwentny. Rolą Policji jest interwencja w przypadkach uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, nie zaś ustalanie, czy w danej sprawie zachodzi okoliczność wyłączająca odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu dobrowolnej umowy ubezpieczania.

Zakład ubezpieczeń nie może przerzucać na inne podmioty ciężaru dokonywania czynności ubezpieczeniowych wymienionych w art. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 sierpnia 1994 r. (sygn. akt III CZP 107/94) „udowodnienie stanu nietrzeźwości kierowcy samochodu w czasie wypadku, która to nietrzeźwość wyłącza odpowiedzialność PZU za szkodę, obciąża ubezpieczyciela".

Hipotetyczna zaś możliwość, iż kierujący był w trakcie zdarzenia pod wpływem alkoholu dotyczy nie tylko szkód poważnych, lecz wszystkich, a ponadto postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia zazwyczaj nie przewidują obowiązku zawiadomienia Policji i oczekiwania na jej przybycie na miejscu zdarzenia, ale po prostu powiadomienia jej o wypadku w ciągu określonego czasu.

Uznanie, że konkretne postanowienie wzorca umownego jest niedozwolone wymaga w świetle brzmienia art. 3851 § 1 k.c. oceny, że jest ono sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lipca 2005 r. (sygn. akt I CK 832/04) wskazał, iż działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron stosunku, rażące naruszenie interesów konsumenta polega zaś na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

Podkreślić należy, iż omawiane postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco nie odpowiadają wymogom wynikającym z przepisu art. 12 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którym ogólne warunki ubezpieczenia oraz umowa ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Podobna norma zawarta została także w art. 385 § 2 zd. 1 k.c. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 stycznia 2007 r. (sygn. akt IV CSK 307/06) stanął na stanowisku, iż ubezpieczyciel ma obowiązek jasnego i jednoznacznego formułowania ogólnych warunków ubezpieczenia oraz pozostałych dokumentów koniecznych przy zawarciu umowy i ponosi konsekwencje wszelkich uchybień w tym zakresie, a dla zwolnienia go od odpowiedzialności nie wystarczy stwierdzenie, że przedstawił wzorzec umowny ubezpieczającemu, który mógł się z nim zapoznać, jeżeli dokumenty te zawierały uregulowania niejasne, wieloznaczne, mylące i obiektywnie niezrozumiałe dla przeciętnego adresata.

Analizowane postanowienia są natomiast wyjątkowo niejednoznaczne i niedookreślone. Ubezpieczyciel, poprzez użycie nieostrego sformułowania, zyskuje możliwość jednostronnej i korzystnej dla siebie interpretacji umowy, w oderwaniu od jakichkolwiek mierników i kryteriów, które byłyby znane i możliwe do zastosowania przez ubezpieczonego.

Dowolność oceny dokonywanej przez ubezpieczyciela w zakresie należytego wykonania przez drugą stronę jej obowiązków może powodować, iż zakład ubezpieczeń zmniejszy należne odszkodowanie lub odmówi jego zapłaty jedynie wedle własnego uznania.

Postanowienia te mogą ponadto wywoływać u konsumenta błędne przekonanie co do jego obowiązków wynikających z zawartej umowy. Na podstawie bowiem treści wzorca umownego konsument nie jest w stanie ustalić, jakie działania powinien podjąć w razie powstania szkody, tak by zachować prawo do odszkodowania z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia autocasco.

Stosownie do treści art. 3853 pkt 9 k.c., w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są również te, które przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy.

Jak wskazuje się w piśmiennictwie, „przyznanie profesjonaliście uprawnienia dokonywania interpretacji postanowień umownych, która byłaby wiążąca dla konsumenta, może być szczególnie ryzykowne dla tego ostatniego, zważywszy, że postanowienia te mogą zawierać tzw. zwroty niedookreślone, które profesjonalista będzie tłumaczył w sposób korzystny dla siebie, a z reguły niekorzystny dla konsumenta (...). Ta niedozwolona klauzula może być także uważana za sprzeczną z zasadą słuszności kontraktowej, a nawet z samą istotą umowy, skoro ostateczne »nadanie treści« jej postanowieniom pozostawia w gestii jednej tylko strony"[3].

Postanowienie wzorca umownego, naruszające art. 3853 k.c., który typizuje niedozwolone klauzule umowne, narusza jednocześnie art. 3851 k.c., który pojęcie klauzuli niedozwolonej określa[4].

Omawiane postanowienia wzorców umownych są sformułowane w sposób niejednoznaczny i niezrozumiały. Naruszają zasadę lojalnego kontraktowania, równorzędnego traktowania konsumenta oraz niewykorzystywania uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy.

Taką nierównoprawność należy zakwalifikować jako kształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażące naruszenie jego interesów. Tym samym postanowienia te ocenić należy jako klauzule abuzywne.

Przy okazji omówienia charakteru obowiązków umownych związanych z koniecznością powiadomienia Policji o szkodzie w pojeździe warto także zwrócić uwagę na krąg adresatów tych obowiązków. Otóż analizowane ogólne warunki ubezpieczenia posługują się określeniami podmiotów, które powinny niezwłocznie po zdarzeniu zawiadomić jednostkę Policji, takimi jak: ubezpieczający, ubezpieczony, kierujący pojazdem, kierowca ubezpieczonego samochodu, osoba działająca w imieniu ubezpieczonego, osoba uprawniona do korzystania z pojazdu.

Podkreślić należy, iż obowiązki na wypadek zaistnienia szkody określa art. 826 k.c. Zgodnie z § 1 przepisu, w razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest użyć dostępnych mu środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów. Zgodnie z § 2, umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że w razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest zabezpieczyć możność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec osób odpowiedzialnych za szkodę.

Podobnie w § 3 i 4 przepisu mowa jest właśnie o ubezpieczającym. Stosownie zaś do § 5, w razie ubezpieczenia na cudzy rachunek przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się również do ubezpieczonego.

Jak wynika z brzmienia art. 826 k.c., obowiązki dotyczące sytuacji mających miejsce „w razie zajścia wypadku" dotyczą tylko i wyłącznie ubezpieczającego, a w odniesieniu do ubezpieczenia na cudzy rachunek także ubezpieczonego. Należy to uznać za świadomy zabieg ustawodawcy, wyartykułowany w dodatku w sposób nie pozostawiający wątpliwości.

Nieuprawnione jest więc nakładanie w ogólnych warunkach ubezpieczenia obowiązków na podmioty, które nie tylko nie zostały wskazane w przepisie art. 826 k.c., ale również nie są związane jakimkolwiek węzłem obligacyjnym z ubezpieczycielem. W omawianym przypadku dotyczy to kierowcy samochodu, osoby działającej w imieniu ubezpieczonego (sformułowanie to może nota bene budzić uzasadnione wątpliwości co do możliwości jej poprawnej wykładni w użytym kontekście) czy też osoby uprawnionej do korzystania z pojazdu.

Także i Sąd Najwyższy, m.in. w wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r. (sygn. akt I CNP 72/08), podkreślił, iż art. 826 k.c. dotyczy sankcji za niewykonanie przez ubezpieczającego obowiązków mających zmniejszyć szkodę w ubezpieczonym, bądź zagrożonym mieniu wówczas, kiedy wypadek ubezpieczeniowy już wystąpił („w razie zajścia wypadku").

Jak z kolei wskazuje się w doktrynie w odniesieniu do regulacji kodeksowej dotyczącej obowiązków stron umowy ubezpieczenia, „przypada jej jednak doniosła rola z tego względu, że wspomniane warunki ubezpieczeń dobrowolnych i obowiązkowych, jak i indywidualne umowy ubezpieczenia nie mogą być z nią sprzeczne (por. art. 807 KC)"[5].

Przytoczona argumentacja dowodzi, iż nałożenie w ogólnych warunkach ubezpieczenia określonych obowiązków na wypadek zaistnienia szkody na kierowcę ubezpieczonego samochodu czy osobę działającą w imieniu ubezpieczonego jest niezgodne z prawem.

Nie powinno też budzić wątpliwości, iż wskazane klauzule w omówionym zakresie kształtują prawa i obowiązki kontrahenta przedsiębiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, co dodatkowo powoduje, iż należy je uznać za niedozwolone postanowienia umowne.


Tomasz Młynarski
starszy specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych, aplikant radcowski przy OIRP w Warszawie

Źródło: strona Rzecznika Ubezpieczonych

[1] Por. M. Orlicki, Konsumenckie prawo ubezpieczeniowe, (w:) E. Nowińska, P. Cybula (red.), Europejskie prawo konsumenckie a prawo polskie, Zakamycze 2005, s. 421-422.

[2] Tak SN w wyroku z dnia 17 września 2004 r. (sygn. akt V CK 54/04).

[3] C. Żuławska, (w:) G. Bieniek (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I, Warszawa 2007, s. 156-157.

[4] Wyrok SN z dnia 3 lutego 2006 r. (sygn. akt I CK 832/04).

[5] Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania - część szczegółowa, Warszawa 1998, s. 237.